خیلی مردانه، زیادی مردانه | یا چگونه کارنامه داریوش ارجمند در سینمای ایران شخصیت واقعی او را هم شکل داد؟
رویداد ۲۴ | مازیار وکیلی: تماشاگران امروز سینما و تلویزیون ایران داریوش ارجمند را چگونه به خاطر می‌آورند؟ احتمالاً اکثر آن‌ها او را با اظهارات سیاسی و اصول‌گرایانه چند وقت اخیرش به خاطر خواهند آورد؛ اظهاراتی مناقشه‌برانگیز و عجیب که او را در برابر بسیاری از اقشار جامعه ایران قرار داد. احتمالاً هیچ کس متوجه نخواهد شد چرا داریوش ارجمند باید درباره زنان وزنه‌بردار ایرانی بگوید: «یارو خانمه میره وزنه‌بردار میشه، این دیگه زن نیست زنی که میره وزنه میزنه. خدا زنو آفرید که بره ۲۷۷ کیلو وزنه بزنه مثل رضازاده؟ زن باید بهترین وزنه‌بردار دنیا بشه یا بهترین مادر دنیا؟ میخوام بگم که اینجوریه، دیدگاه من اینه.» یا هیچ کس متوجه نشد چرا او باید درباره معترضان به کم‌آبی در خوزستان بگوید: «اینها حضورشان در ماجرای خوزستان اهمیت ندارد و راه به جایی نمی‌برند و مردم این مملکت بیدی نیستند که با این بادها بلرزند.»
چنین اظهارنظرهای بی‌پایه و اساسی دفاع از کارنامه بازیگری ارجمند را هم سخت می‌کند. او به هر حال (فارغ از عقاید سیاسی‌اش) بازیگر بزرگی است. بازیگری که در کارنامه حرفه‌ایش حداقل چهار پنج شاه نقش درخشان به چشم می‌خورد. شاه نقش‌هایی که بازی در یکی از آن‌ها آرزوی هر بازیگری است. ارجمند آنقدر بازیگر خوبی بود که توجه سه تن از بزرگ‌ترین کارگردانان سینمای ایران یعنی ناصر تقوایی، مسعود کیمیایی و بهرام بیضایی را به خود جلب کند تا آن‌ها دشوارترین نقش‌های فیلم خود را به او بسپارند.
بیشتر بخوانید:
خداحافظ رفیق | نگاهی به کارنامه سعید راد؛ بازیگر درخشان سینمای بدنه و سینمای موج نوی قبل از انقلاب
ناصرخان برای همه دوران | نگاهی به فیلم‌های کم‌تردیده‌شدهٔ ناصر ملک‌مطیعی به مناسبت سالگرد درگذشت او
ستاره از دست رفته | چگونه اولین سوپراستار زن سینمای بعد از انقلاب راه خودویرانگری را پیش گرفت؟
ایرج قادری ۹۰ ساله شد | ۸ فیلم از ستاره ناکامی که کارگردان ستاره‌ساز شد
ارجمند آدم کم‌سوادی هم نیست. تاریخ و جامعه شناسی خوانده و بعد به فرانسه رفته تا در دانشگاه سوربن مدرک تئاتر و هنرهای نمایشی بگیرد. بعد هم که به ایران برگشته آنقدر هوشمند بوده که انتخاب بسیاری از بزرگان سینمای ایران باشد. پس نمی‌توان او را نادیده گرفت. می‌توان با او مخالف بود و گرایش سیاسی‌اش را دوست نداشت اما نمی‌توان انکار کرد که او یکی از بهترین بازیگران نسل خودش است. بازیگری که در نقش‌های کوچک و بزرگ درخشیده و توانسته حداقل به لحاظ هنری برای خود اعتباری کسب کند که رشک‌برانگیز است. به مناسبت تولد این بازیگر مشهور سینمای ایران سراغ هشت فیلم و سریال برتر کارنامه هنری او رفته‌ایم.
ناخدا خورشید | کارگردان: ناصر تقوایی | سال ساخت: ۱۳۶۵
می‌گویند انتخاب اول ناصر تقوایی برای بازی در ناخدا خورشید مرحوم سعید راد بوده و داریوش ارجمند قرار بوده نقش سرهنگ سردسته تبعیدی‌ها را بازی کند. اما سعید راد ممنوع‌الکار می‌شود و وقتی ارجمند به دفتر تقوایی می‌رود تقوایی از او می‌خواهد یک دستش را پشتش بگذارد و راه برود. ارجمند این کار را می‌کند و تقوایی با خوشحالی از جا بلند می‌شود و او را در آغوش می‌کشد و می‌گوید: «تو ناخدا خورشید من هستی.»
ارجمند با بازی در ناخدا خورشید راه صدساله را یک‌شبه طی کرد. تقوایی در یک اقتباس جاندار از رمان «داشتن و نداشتن» همینگوی قهرمانی خلق کرد کنشگر و عدالت‌خواه که در برابر ظلم خواجه ماجد سر خم نمی‌کند و برای بقا تا آخرین نفس می‌جنگد. ارجمند در این فیلم کاری کرد کارستان. نگاه محکم و پرخشمش، نحوه سیگار روشن کردنش تنها با یک دست و راه رفتن مردانه و باصلابتش ناخدا خورشید را برای همیشه در ذهن و ضمیر تماشاگران ایرانی جاودانه کرد. ناخدایی که بلد بود با هر کس چگونه برخورد کند و در عین حال ذره‌ای از اصول خود کوتاه نیاید. ارجمند با بازی در ناخدا خورشید سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد را کسب کرد و خیلی زود به یکی از ستارگان سینمای ایران بدل شد.
پرده آخر| کارگردان: واروژ کریم مسیحی | سال ساخت: ۱۳۶۹
پرده آخر را واروژ کریم مسیحی شاگرد خلف بهرام بیضایی ساخت. فیلم داستان یک خانواده قجری در آستانه اضمحلال را روایت می‌کند که در آستانه فروپاشی قرار دارند. مرگ حسام میرزا برادر خانواده تاج الملوک و کامران میرزا دیگر خواهر و برادر حسام میرزا را به فکر می‌اندازد تا با اجرای نمایشی عروس خانواده فروغ الزمان را به جنون بکشانند و اموال برادر را بالا بکشند.
پرده آخر فیلم سختی بود با شخصیت پردازی دقیق و دکوپاژهای پیچیده. کامران میرزا فیلم هم نویسنده‌ای بود رمانتیک و خوش مشرب که برای رهایی از چنگال فقر شریک جنایت خواهرش تاج الملوک شده بود. ارجمند در پرده آخر توانسته بود رندی و خوش مشربی کامران میرزا را عالی از کار در بیاورد. لحظاتی که کامران میرزا دچار عذاب وجدان می‌شود از نقاط اوج بازی داریوش ارجمند است. با بازی در پرده آخر ارجمند موفق شد نشان دهد که چقدر در بازی در نقش‌های مختلف اُستاد و توانمند است و قادر است هر نقشی را عالی از کار دربیاورد.
امام علی (ع) | کارگردان: داوود میرباقری | سال ساخت: ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۵
ساخت سریالی درباره مهم‌ترین نماد شیعیان یعنی حضرت علی (ع) کار بسیار سخت و پیچیده‌ای بود. جایگاه والای حضرت علی (ع) نزد مردم ایران می‌توانست در صورت لغزش کارگردان باعث اعتراضات فراوانی شود. اما داوود میرباقری هوشمندانه موفق شد سریالی بسازد که در تاریخ تلویزیون ایران ماندگار شود. میرباقری برای نمایش وجوه مختلف شخصیتی حضرت علی (ع) روش جالبی به کار گرفت. او بازتاب هر یک از ویژگی‌های حضرت علی (ع) را درون یکی از شخصیت‌‍‌ها قرار داد تا تماشاگر با دیدن رفتار و کردار آن شخصیت متوجه ویژگی‌های بارز حضرت علی (ع) شود. او عدالت خواهی علی (ع) را در شخصیت عمار یاسر نمایش داد. دیانت او را در شخصیت ابوذر غفاری به تماشاگر نشان داد و بازتاب قدرت و صلابت علی (ع) هم نصیب مالک اشتر نخعی شد. همان یار غار امام اول شیعیان که علی (ع) به قدری او را دوست داشت تا یک خطبه کامل نهج البلاغه را به او اختصاص دهد. ارجمند برای نمایش صلابت مالک کار خیلی سختی پیش رو داشت. او باید نقش را به شکلی بازی می‌کرد که تبدیل به یک کلیشه نشود و باید اذعان کرد که ارجمند توانست این کار را با قدرتی شگرف انجام دهد. او مالکی ساخت به یادماندنی و قدرتمند که برای تمام دوران‌ها در ذهن و ضمیر ایرانیان باقی خواهد ماند.
آدم برفی | کارگردان: داوود میرباقری | سال ساخت: ۱۳۷۳
آدم برفی یکی از جنجالی‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است. زن پوشی اکبر عبدی در این فیلم دستاویزی برای تندروهای اصول گرا که آن زمان به گروه فشار معروف بودند شد تا با حمله به سینماهای نمایش دهنده آدم برفی فجایع بزرگی از جمله سقط جنین شدن فرزند یک خانم باردار را رقم بزنند. آدم برفی در دوران وزارت علی لاریجانی ساخته شد اما مجوز اکران نگرفت تا بعد از دوم خرداد و روی کار آمدن سیدمحمد خاتمی اکران شود. اکران فیلم فروش افسانه‌ای را برای آدم برفی رقم زد و تماشاگرانی را که داریوش ارجمند را در قالب مالک اشتر پذیرفته بودند شگفت زده کرد. ارجمند در این سریال نقش اسی در به در را بازی کرد. لات جوانمردی که در ترکیه یک مسافرخانه را می‌گرداند. مردی رند و فرصت طلب که با تیغ زدن مردم امورات خود را سپری می‌کرد اما انقدر مرام و معرفت داشت که متوجه باشد حرمت ایرونی نون و نمکه. او به عباس و دنیا کمک کرد که به وصال هم برسند و به وطن برگردند. ارجمند در این فیلم به قدری درخشان ظاهر شد که می‌توان نقش اسی در به در را یکی از قله‌های کارنامه حرفهای او دانست.
اعتراض | کارگردان: مسعود کیمیایی | سال ساخت: ۱۳۷۸
تیپ و ظاهرو سبک بازی داریوش ارجمند به شکلی بود که او را مناسب حضور در فیلم‌های مسعود کیمیایی می‌کرد. کیمیایی در فیلم اعتراض (که آن را متناسب با حال و هوای پس از به قدرت رسیدن اصلاح‌طلبان ساخته بود) برای شخصیت اصلی فیلمش امیرعلی که قتل برادرش را گردن می‌گرفت سراغ داریوش ارجمند رفت و داریوش ارجمند از همان ثانیه ابتدایی و ادای آن مونولوگ درخشان سکانس اول میخ خودش را در فیلمی از این کارگردان بزرگ محکم کوبید تا تبدیل به یکی از شخصیت‌های به یادماندنی آثار مسعود کیمیایی شود. فیلم اعتراض شاید نقص‌های فراوانی داشت اما بازی داریوش ارجمند در فیلم بی نقص بود. او با بازی در اعتراض نشان داد ذاتاً برای بازی در نقش قهرمان‌های دوست داشتنی خلق شده است.
سگ کشی | کارگردان: بهرام بیضایی | سال ساخت: ۱۳۷۹
حاج نقدی سگ کشی مصداق بارز این گفته استینسلاوسکی مدرس شهیر بازیگری است که نقش کوچک و بزرگ وجود ندارد. بلکه بازیگر کوچک و بزرگ وجود دارد. ارجمند با تنها بازی در یک سکانس از فیلم سگ کشی کاری کرد کارستان و با کمک بیضایی چنان کاراکتری خلق کرد که امکان ندارد تا سالیان سال این شخصیت به یادماندنی با آن نگاه دریده و نوع دیالوگ گویی پرغمزه‌اش از یاد تماشاگر برود. ارجمند به تیپ بازاری حجره دار قدیمی جان دوباره‌ای بخشید و در تک سکانس حضورش کاری کرد که تماشاگر میخکوب بازی او شود. حاج نقدی پیرمردی است طماع و هوس باز که خوب بلد است از آب گل آلود ماهی بگیرد. همانطور که بلد است با یک مهر میلیون‌ها تومان را جا به جا کند. ارجمند به قدری در این تک سکانس درخشان بود که کسب سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد در جشنواره فیلم فجر کمترین حق او به نظر می‌رسید. جایزه‌ای که آن را به دست آورد و نامش را برای همیشه جاودانه کرد.
مسافر ری | کارگردان: داوود میرباقری | سال ساخت: ۱۳۷۹
مسافر ری به اندازه امام علی (ع) درخشان نبود، اما فیلمی بود که درباره یکی از مهم‌ترین دوران تاریخ تشیع ساخته شده بود. دورانی که تعدد فرق اسلامی در کنار قدرت گرفتن حاکمان فاسد عباسی شرایطی را به وجود آورده بود که تشیع دوران سختی را پشت سر بگذارد. در چنین دورانی بود که عبدالعظیم حسنی توسط امام هادی (ع) ماموریت میابد تا عازم ری شود و به تبلیغ تشیع بپردازد.میرباقری و ارجمند در مسافر ری موفق می‌شوند تصویر معنوی و جذابی از حضرت عبدالعظیم که بارگاهش سالیان سال مورد تفقد ایرانیان بوده است نمایش دهند. تصویر بزرگ مردی که توانست یک تنه چراغ تشیع را در دوران عسرت روشن نگه دارد و اجازه ندهد دسیسه‌های متوکل عباسی برای تشیع مشکلات زیادی ایجاد کند. ارجمند در مسافر ری همان مالک اشتر امام علی (ع) است. با این تفاوت که قدرت و صلابت مالک جای خودش را به نرم خویی و حلاوت عبدالعظیم حسنی داده است.
ستایش | کارگردان: سعید سلطانی | سال ساخت: ۱۳۸۹
ستایش آخرین برگ برنده داریوش ارجمند در بازیگری بود. خلق تیپ بامزه و در عین حال داش مشتی حشمت فردوس با آن سبیل‌های جذاب و تکیه کلام معروف «اُفتاد؟؟!!» از او کاراکتر جذابی برای تماشاگر عام تلویزیون ساخت. مردی با معرفت و در عین حال کینه توز که شفقت و شقاوت را توامان داشت و در حالی که به خانواده‌اش محبت می‌کرد در برابر مخالفینش با بی رحمی رفتار می‌کرد. حشمت فردوس توانست این نکته را ثابت کند که ارجمند در دوران کهولت هم برگ‌های برنده زیادی برای رو کردن دارد و می‌تواند تماشاگر را با بازی قدرتمندانه و در عین حال شیرینش تحت تاثیر قرار دهد.
